هر چه به زمان برگزاري آزمون سراسري نزديک‌تر مي‌شويم، تفاوت در نوع مطالعه در ماه‌هاي پاياني و به خصوص ماه آخر، بيشتر مي‌شود. بيشتر داوطلبان در ماه‌هاي نزديک به زمان برگزاري کنکور، ديگر به سراغ مطالعه مطالب جديد نمي‌روند و راهکارهاي ديگري را براي آمادگي در اين آزمون در پيش مي‌گيرند. يکي از مهم‌ترين اين راهکارها، که نقش زيادي در قبولي شما دارد، اين است که تمام آنچه را که قبلاً مطالعه کرده‌ايد، در اين دوره جمع‌بندي کنيد تا مطالب به صورت بهتر و تثبيت شده‌تري در ذهن شما جاي بگيرد. با توجه به اهميتي که دوره جمع‌بندي براي همه داوطلبان آزمون سراسري دارد، در اين مقاله سعي مي‌کنيم تا شما را با روش‌هاي صحيح و اصولي اين دوره آشنا کنيم.
در مقالات قبلي، بارها اشاره کرده‌ايم که وضع درسي هر يک از داوطلبان با داوطلبان ديگر، کاملاً متفاوت است، و به همين دليل، هر يک از شما بايد با توجه به شرايط مطالعاتي، برنامه درسي و آمادگي خود ، تصميم بگيريد که از چه زماني و چگونه به جمع‌بندي مبادرت کنيد؛ اما آنچه مهم است، اين است که جمع‌بندي براي همه داوطلبان لازم است و هيچ يک از شما نمي‌توانيد اين بخش مهم را از برنامه آمادگي براي کنکور خود حذف کنيد. يکي از علل اهميت جمع‌بندي، اين است که اگر هر مطلبي را که قبلاً مطالعه کرده‌ايد، در زمان نزديک به برگزاري کنکور بخوانيد، احتمال فراموشي آن کمتر است و بيشتر در ذهن شما مي‌ماند و بازدهي بيشتري دارد. دوم اينکه هرگاه مغز در محدوديت زماني براي يادگيري قرار بگيرد، بازدهي آن افزايش مي‌يابد؛ به عبارت ديگر، مغز تمايل دارد که کارها را هر چه سريع‌تر انجام دهد؛ پس اختصاص زماني خاص به جمع‌بندي، باعث خواهد شد تا مغز شما، مطالبي را که قبلاً آموخته و برايش آشناست، در يک مدت زمان کوتاه‌تر، بيشتر ياد بگيرد و بازدهي بيشتري در ارايه مطالب داشته باشد.
به عنوان يک داوطلب کنکور، در هر شرايطي که هستيد، بايد به دوره جمع‌بندي توجهي خاص نشان دهيد؛ زيرا جمع‌بندي، باعث تثبيت مطالب در ذهن شما مي‌شود و نيز سبب مي‌شود تا شما از تلاش خود، بهتر و بيشتر نتيجه بگيريد. داوطلبان در اين روزها به گروه‌هاي مختلفي تقسيم مي‌شوند: عده‌اي که به اندازه کافي مطالعه کرده‌اند و الان وقت آن است که به خوبي و با يک برنامه‌ريزي دقيق شروع به جمع‌بندي نمايند. داوطلباني که مطالعه خود را ديرتر شروع کرده‌اند و با توجه به شرايط خود ترجيح مي‌دهند که يک ماه آينده و حتي کمي بيشتر را نيز به مطالعه مشغول شوند، و بالاخره گروهي که تا الان مطالعه نداشته‌اند و در نظر دارند تا طبق مطالعات و دانستني‌هاي قبلي خود در آزمون سراسري شرکت کنند. به دليل اينکه دسته اول از يک روند و برنامه‌ريزي درست و دقيق پيروي کرده و درست پيش رفته‌اند، بايد مثل گذشته دوران جمع‌بندي را هم به خوبي به پايان ببرند. شما داوطلبان اين گروه بايد دقت کنيد که ديگر سراغ مطالب جديد نرويد؛ زيرا حجم مطالعاتي شما به اندازه کافي زياد است و در اين زمان فقط مي‌توانيد مطالب گذشته را مرور و جمع‌بندي نماييد. گروه دوم مي‌توانند، بسته به حجم مطالعاتي و اطلاعات قبلي خود، تا پايان ارديبهشت ماه و حتي يک هفته بعد از آن را هم به مطالعه مطالب جديد اختصاص دهند؛ اما پس از اين زمان را حتماً به جمع‌بندي و مطالعه مجدد و تست‌زني مطالبي بپردازند که تاکنون مطالعه کرده‌اند. داوطلبان عزيز اين گروه اصلاً نگران نباشند؛ زيرا در اين وقت باقي مانده هم به خوبي مي‌توانند خود را به سطح خوب و قابل قبولي برسانند؛ اما گروه سوم بايد توجه کنند که در اين زمان باقي مانده هم با مطالعه چند مبحث مهم و اصلي، مرور، تست‌زني اين مباحث و رفع اشکال از آنها مي‌توانند به وضعيت خوبي دست يابند؛ پس کمي همت را چاشني مطالعه خود کنيد تا بتوانيد موفق شويد و بدون دغدغه، کنکور را پشت سر بگذرانيد.
يکي از موضوعاتي که داوطلبان گروه دوم و سوم بايد به آن توجه داشته باشند، اين است که به دليل وقت کمي که دارند و بايد به صورت گزينشي مطالعه کنند، براي آنها مطالبي که مهم‌تر هستند و هر سال از آنها تست مي‌آيد، ارزش بيشتري براي مطالعه، در مقايسه با مباحث ديگري که غالباً از آنها سؤال نمي‌آيد، دارد؛ از اين رو، هنگام مطالعه در ماه‌هاي آخر، اولويت براي اين دو گروه از داوطلبان، با مرور فصل‌هايي است که ارزش سؤال‌خيزي و همچنين سرعت پيشرفت در مطالعه آنها نيز بيشتر است.
ويژگي‌ها و اصول کلي دوره جمع‌بندي :
۱- به جاي مطالعه مطالب جديد، روي مطالب خوانده شده تمرکز مي‌کنيم؛
۲- مطالبي را که نياز به تکرار و مرور دارند، از مباحثي که کمتر به اين کار نياز دارند، تفکيک نموده و تعداد و مقدار مرورها را نسبت به نياز خود مشخص مي‌کنيم؛
۳- روي اشکالات خود در هر درس تمرکز کرده و به طور موضوعي آنها را برطرف مي‌کنيم؛
۴- مطالعه ما انتخابي مي‌شود؛ به اين معني که مطالعه مطالب را بر اساس اهميت آنها در سؤالات کنکور و ضعف درسي خود، اولويت‌بندي مي‌کنيم؛
۵- روي تنظيم وقت و سرعت عمل در جلسه آزمون سراسري (اجراي تست‌هاي سرعتي) تمرين و تمرکز مي‌کنيم؛
۶- مرور جامع همه دروسي که قبلاً مطالعه شده، مهم است؛
۷- سراغ يادگيري مطالب جديد نرويد، بلکه مطالب ياد گرفته شده را طوري تمرين کنيد که براي شما کاربردي شده و تبديل به مهارت شود؛
۸- کلاس‌هاي يادگيري تعطيل شوند (جلسات تست جزو اين مورد نيست)؛
۹- ساعات درس خواندن خود را افزايش ندهيد، بلکه اگر ممکن بود، حتي مقداري از آن ساعات را کم کنيد؛
۱۰- فقط منابع و جزواتي را که خواند‌ه‌ايد، دوره کنيد و از منبع جديد استفاده نکنيد؛
۱۱- مرور دروس، نه خيلي ريز و وسواسي و نه خيلي سرسري باشد؛
۱۲-ساعت خوابيدن و بيدار شدن را مطابق کنکور (شب تا صبح) تنظيم کنيد.
در دوره جمع‌بندي بايد دروس را در فاصله زماني کوتاهي مطالعه کنيد. تاکنون سعي مي‌کرديد هر درسي را که بلد نيستيد يا نخوانده‌ايد، دوباره مطالعه کنيد، اما در فرصت يکي دو ماهه تا کنکور، انجام اين کار امکان پذير نيست. در اين دوره، مطالعه شما بايد انتخابي باشد، و مباحثي را که در بودجه‌بندي سؤالات کنکور ارزش سؤالي بيشتري دارند، مدّ نظر قرار داده و مباحثي را که دشوارند و تسلّط بر آنها به سختي به دست مي‌آيد، از برنامه مطالعاتي خود خارج کنيد؛ در واقع، در دوره جمع‌بندي، وقت و زمان به شما مي‌گويد که چه تکاليفي را بايد انجام دهيد و چگونه بايد انجام دهيد. در اين دوره، روش مطالعاتي، تکنيک مرور دروس، برنامه‌ريزي و نحوه بهره‌گيري شما از منابع مطالعاتي، در مقايسه با دوره‌هاي قبل، تغيير مي‌کند.
آغاز و پايان جمع‌بندي :
شروع دوره جمع‌بندي براي دانش‌آموزان و فارغ التحصيلان و گروه‌هاي مختلف، که در سطح آمادگي گوناگوني قرار دارند، و شيوه و سبک مطالعاتي هر داوطلب با داوطلب ديگر، تا حدودي متفاوت است. ما نمي‌توانيم به شما داوطلبان بگوييم که چگونه و به چه شيوه‌اي مطالعه کنيد. دوران جمع‌بندي نيز همان طور است و هر داوطلب بايد، با توجه به توان و خصوصيات مطالعاتي خود ، يک برنامه جمع‌بندي مناسب را براي خود تدارک ببيند؛ به عنوان نمونه، یک داوطلب گروه آزمايشي علوم تجربي، در درس شيمي ضعيف است و در دوره جمع‌بندي سعي مي‌کند تا مباحثي از اين درس را که قبلاً مطالعه نموده است، چندين بار مرور، تست‌زني و سپس رفع اشکال نمايد، اما داوطلب دیگرسعي مي‌کند تا در دوره جمع‌بندي، بيشتر وقت خود را روي تست‌زني سرعتي و رفع اشکال‌هاي تستي خود قرار دهد؛ زيرا او در تست زني ضعيف است.
با اينکه مراحل جمع‌بندي، بسته به نياز و شرايط هر داوطلب، فرق مي‌کند، اما عموماً شامل سه مرحله است که همه داوطلبان مي‌توانند اين سه مرحله را با توجه به حجم مطالعاتي خود در مدت زمان مشخص اجرا کنند.
مرحله اول :
در اين مرحله سعي کنيد مطالب خوانده شده‌اي را که نياز به مرور دارند، در دوره زماني کوتاهي مرور کنيد. همچنين در اين مرحله مي‌توانيد از يادداشت‌ها و خلاصه‌نويسي‌هاي قبلي خود استفاده کنيد. براي انجام اين کار به سراغ مباحثي برويد که اولاً ارزش سؤالي بيشتري در بودجه‌بندي سؤالات کنکور دارند و ثانياً سريع‌تر درک مي‌شوند. ضمناً از مطالعه مطالب دشواري که نمي‌توانيد بر آنها مسلّط شويد يا خواندن آنها وقت‌گير است، پرهيز کنيد. در اين مرحله تلاش کنيد تا دروس نيمه تمام را تمام کرده و منابع خود را به کتاب درسي و بخشي از تست‌هاي مربوط به آن موضوع، محدود کنيد. اين کار را در صورتي انجام دهيد که وقت زيادي را از شما نگيرد. چنانچه حجم زيادي از يک يا دو درس، باقيمانده است، از مطالعه آن مباحث صرف‌نظر کنيد؛ زيرا تمام کردن آنها به قيمت مسلط نبودن بر پاره‌اي از دروس يا فراموش کردن بسياري از مطالبي تمام مي‌شود که قبلاً آنها را آموخته‌ايد.
داوطلباني که سال آخر هستند، بايد در نظر داشته باشند که با توجه به اينکه امتحانات آنها در ارديبهشت ماه برگزار مي‌شود، جمع‌بندي دروس اين نيمسال را در فاصله بين امتحانات خود انجام دهند تا از دوباره کاري و اتلاف وقت آن ها جلوگيري شود. اگر به مطالب دروس خود مسلّط هستيد، پس از مرور يادداشت‌هاي مربوط به هر درس، در فواصل بين امتحانات تست‌هاي آن را بزنيد و به اين ترتيب، امتحانات خود را به خدمت کنکور در آوريد.
مرحله دوم :
اين مرحله، مرحله اصلي جمع‌بندي محسوب مي‌شود. در اين دوره، روي برطرف کردن اشکالات متمرکز شويد و در صورت لزوم، تعدادي از مباحث هر درس را نيز به طور کامل دوره کنيد. براي انجام اين کار، اين فاصله زماني را به فاصله‌هاي سه روزه تقسيم کرده و تست زني کنيد و قسمت‌هاي اشکال دار را مجدداً مطالعه و تمرين کنيد. در صورت داشتن وقت، يک نيم روز را نيز به مرور يک درس عمومي اختصاص دهيد. بهترين منبع براي آزمون‌ها، همان سؤالات دوره‌اي آزمون‌هاي سراسري سال‌هاي قبل است.
در اين مرحله سعي کنيد تا در بعضي از جلسات در ساعات اوليه صبح، لباس رسمي بپوشيد؛ به همان صورتي که قرار است در جلسه کنکور حاضر شويد، و مانند جلسه کنکور، پشت ميز بنشينيد و بدون ترک محل و با تنظيم وقت، به سؤالاتي که در پيشِ‌رو داريد، پاسخ دهيد. ابتدا به مجموعه‌اي از تست‌ها به صورت دفترچه‌اي پاسخ دهيد. دروس ادبيات، عربي، دين و زندگي و زبان را در طي ۷۵ دقيقه، و سپس به تست‌هاي دروس اختصاصي به همان صورتي که در دفترچه سؤالات کنکور مي‌آيد، با همان وقت و شرايط کنکور پاسخ دهيد. به خاطر داشته باشيد که دقيقاً راس ساعت ۸:۳۰ صبح، پاسخگويي به آزمون را شروع کنيد و به هيچ عنوان براي پاسخ به سؤالات دروس عمومي، از وقت دروس اختصاصي قرض نگيريد و هر دسته را در مهلت زماني خود پاسخ دهيد. توصيه ما به شما اين است که روند ارايه سؤالات در دفترچه را نيز رعايت کنيد؛ يعني به ترتيب سؤالات دفترچه پيش برويد؛ زيرا براي طراحي چيدمان سؤالات در دفترچه، کارهاي روان‌شناختي زيادي انجام شده است و اگر دانش‌آموزي به اين ترتيبِ پاسخگويي به پرسش‌ها عادت ندارد و با اين چيدمان به هم مي‌ريزد و نمي‌تواند به سؤالات پاسخ دهد، توصيه مي‌کنيم که بر اساس روش خودش کار را پيش ببرد.
هدف از انجام اين کار، آن است که خود را به سه يا چهار ساعت نشستن در جلسه کنکور با لباس رسمي و فکرکردن و امتحان دادن عادت دهيد تا در اين جلسه، مسلّط‌تر از قبل، همراه با صبر و حوصله بيشتري عمل کنيد؛ سپس سؤالات را تصحيح کنيد و درصد بگيريد و اشکالات خود را مشخص کنيد. چون سؤالات کنکور تقريباً از همه مطالب کتاب درسي است، پاسخ دادن به يک آزمون دوره‌اي، مثل آن است که شما کتاب را يک بار ورق زده و آن را يک بار سريعاً مرور کرده‌ايد. پس از درصدگيري، بررسي کنيد که اشکالات شما چيست و کدام مبحث يا فصل را خوب نخوانده‌ايد و در کدام مبحث، مطالب را مي‌دانيد، ولي بر آن مطالب مسلّط نيستيد و براي تسلّط بر آن، به تمرين و تست بيشتري نياز داريد. در نيم روز بعدي دو درس بخوانيد، و نيم روز باقيمانده را نيز صرف مطالعه يکي از دروس عمومي کنيد و ساعات نيم روز بعدي را نيز، هر گونه که خود صلاح مي‌دانيد، بين دروس تقسيم کنيد.
در موقع مرور، به منظور رفع اشکال مي‌توانيد درس‌هاي عمومي و اختصاصي را به صورت يک در ميان انتخاب کنيد و بخوانيد. لزومي ندارد که براي همه درس‌ها به مقدار مساوي وقت بگذاريد. قطعاً مرور و رفع اشکال بعضي از دروس، کوتاه‌تر و برخي ديگر طولاني‌تر خواهد شد. براي سه روز بعد، همين برنامه را تکرار کنيد؛ به اين ترتيب، چندين بار در آزموني شبيه به آزمون سراسري شرکت مي‌کنيد و به همين ميزان مجبور به مرور دروس و رفع اشکال آنها مي‌شويد و مهم‌تر از همه، مهارت کنکور دادن را در خود بالا مي‌بريد. مزيت ديگر به کارگيري اين روش، آن است که طي چندين آزمون، مباحث مهم کتاب درسي را به مقدار بيشتري دوره مي‌کنيد و با مفاهيم اصلي سؤالات کنکور در سال‌هاي قبل، آشنا مي‌شويد.
سؤالي که در اين بخش مطرح مي‌شود، اين است که چطور بايد به رفع اشکال بپردازيم. روش رفع اشکال هر دانش‌آموز بايد بر اساس تشخيص و سليقه خودش بوده و نبايد مقيد به يک روش خاص باشد؛ اما براي سهولت انجام اين کار، توصيه‌هايي هست که مي‌توانيد آنها را رعايت کنيد. يک تکنيک کاربردي آن است که به پاسخنامه رجوع کنيد و بعد از مطالعه پاسخنامه، سعي کنيد که آن قسمت از پاسخ را در کتاب و جزوه خود پيدا کرده و مطالعه کنيد. هم‌زمان با اين روش مي‌توانيد چند نمونه تست مشابه با آن سؤال را پيدا کنيد و آنها را هم حل کرده و رفع اشکال کنيد.
مرحله سوم :
اين مرحله، آخرين دوره جمع‌بندي است. در اين مرحله، بدون پرداختن به تست، يادداشت‌ها، فرمول‌ها و نکات مهم جمع‌آوري شده را بخوانيد و آماده شرکت در جلسه آزمون سراسري شويد.
نکته‌اي که در دوران جمع‌بندي بايد مورد توجه قرار گيرد، اين است که براي اين دوران، اولويت کار خود را تمرين و حل آزمون‌هاي سراسري چند سال اخير قرار دهيد، و دوم اينکه اگر براي شما امکان‌پذير است، آزمون‌هاي سه روز يک بار دوران جمع‌بندي را در محلي غير از خانه، مثل کتابخانه‌هاي عمومي يا در مدرسه خود، برگزار نماييد، و تا آنجا که امکان دارد، سعي کنيد که محيط برگزاري اين آزمون‌ها را در شبيه‌ترين حالت به جلسه برگزاري آزمون سراسري قرار دهيد.