چگونه خلاصه نویسی کنیم؟(بخش ۲)
درقسمت اول به دلایل خلاصه نویسی وروش های مختلف آن اشاره کردیم .اینک می خواهیم روش های مناسب برای خلاصه برداری و مطالعه درس های مختلف را بیان کنیم :
۱-خلاصه‌نویسی درس‌های فرمولی و قاعده‌دار:
الف- درس‌های گروه ریاضیات (شامل ریاضیات ، آمار واحتمال، ریاضیات گسسته، حسابان و دیفرانسیل ، هندسه و هندسه تحلیلی) فیزیک و شیمی، منطق، گرامر انگلیسی، قواعد عربی، دستور زبان فارسی ، اقتصاد، آرایه‌های ادبی،علوم وفنون ادبی در این گروه قرار می‌گیرند.
ب- خلاصه این درس‌ها، از طریق یادداشت فرمول‌ها و قواعد، رسم نمودارهای لازم و طبقه‌بندی دقیق اجزای هر مبحث فراهم می‌آید.
برای هر مورد دست‌کم دو نمونه به‌عنوان مثال ثبت می‌گردد. ضمنا، چون اغلب قواعد، گاهی به وسیله موارد استثنایی و تبصره‌ها نقض می‌شود، این نکات خلاف قاعده نیز باید یادداشت و آموخته شود. در واقع، اهمیت استثناها از قواعد خیلی بیشتر است ودر بیشتر موارد، سوالات مهم و اساسی در امتحانات و کنکور دانشگاه‌ها از میان این مطالب استخراج می‌گردد.
در درس‌های همگروه ریاضیات، توجه به این نکته ضروری است که توانایی حل مسایل با توانایی تست‌زنی خیلی تفاوت دارد و مورد دوم بسیار دشوارتر و مستلزم تمرین و تکرار فراوان است.
ج – درس‌های این گروه را باتوجه به گروه آزمایشی خود همه روزه در برنامه درسی بگنجانید و پیوسته در رفع ابهامات خود در کوتاه‌ترین زمان اقدام کنید.
بهترین زمان برای مطالعه و انجام تکالیف و تمرین‌ها در این درس‌ها، وقتی است که شب استراحت و خواب کافی کرده باشید(یعنی صبح‌ها و عصرها ).کمتر این امر را به شب و قبل از خواب موکول کنید، زیرا در آن زمان ذهن و مغز شما آمادگی، کارآیی و بازدهی لازم را برای مطالعه دروس قاعده‌دار ندارد.
۲-خلاصه‌نویسی درس‌های تشریحی و گسترده (حفظ کردنی):
الف – درس‌هایی از قبیل معارف اسلامی، تاریخ‌شناسی، جغرافیا، تاریخ ادبیات، جامعه‌شناسی، مطالعات اجتماعی، روانشناسی، فلسفه، زیست‌شناسی گیاهی و جانوری، زمین‌شناسی، ادبیات (بخش‌های مربوط به قالب‌ها و شیوه‌های نویسندگی) زبان‌فارسی و شیمی (بخش‌های تعریفی و تشریحی) جزو این گروه هستند.
ب –باید کل هر فصل یا گفتار را با دقت بخوانید و مطالب اساسی و مهم را به وسیله ماژیک‌های مارکر به شکلی برجسته مشخص سازید.آنگاه نکات مشخص شده را در یک دفتر جداگانه یادداشت کنید. در واقع، اگر بتوانید هر ۱۰ صفحه مطلب را تقریبا در یک صفحه خلاصه کنید به هدف خود رسیده‌اید.
ج – بهترین زمان برای مطالعه، یادگیری و خلاصه‌برداری درس‌های این گروه، شب ها از ساعت ۹ تا ۱۲ می‌باشد، زیرا ذهن و مغز شما در این ساعات آمادگی حفظ و تجزیه و تحلیل درس‌های حفظی را دارد و حتی، در خواب هم این مطالب، به‌طور ناخودآگاه، مرور می‌شود. هرگز مطالعه این درس‌ها را به صبح زود یا عصر موکول نکنید، چون انرژی مغز کاهش پیدا می کند و بازدهی مناسب ندارد.
د – در روزهای تعطیل، از ساعت ۹ تا ۱۲ صبح هم می‌توانید به این دروس بپردازید. بعد از مطالعه مباحث این گروه استراحت و خواب به اندازه مناسب ضروری است.
۳-خلاصه‌نویسی و یادگیری لغات و اصطلاحات کلیدی و دشوار
الف – درس‌هایی نظیر زبان انگلیسی، زبان عربی و ادبیات فارسی، بدون تسلط بر لغات و اصطلاحات اساسی، قابل فهم و یادگیری نیستند. حتی در برخی از درس‌های علوم پایه( فیزیک، شیمی، آمار) و علوم انسانی (روانشناسی و مطالعات اجتماعی و اقتصادی)، اصطلاحات خاصی وجود دارد که فهم آنها پیش‌نیاز و زیربنای درک مطالب کلی‌تر آن درس‌ها می باشد.
ب – باید واژه‌ها و اصطلاحات مورد نظر که نقش کلیدی در هر بحث دارند، شناسایی و در یک دفتر جیبی گردآوری شوند. علاوه بر این، لغات دارای معانی مختلف، متضادها، مترادف‌ها و آنهایی که ارزش املایی و نگارشی خاصی دارند، به همراه لغات متشابه، افعال بی‌قاعده و درست و غلط‌های نگارشی از داخل متن درس‌ها، توضیحات آخر هر درس، پاورقی‌ها، بخش‌های واژه‌نامه و دایره‌المعارف آخر کتاب‌ها استخراج و در آن دفتر ثبت گردد. باید توجه داشت که گاه، یک کلمه یا اصطلاح در خارج از متن یک معنی و در داخل متن معنای دیگری می‌یابد. این موارد هم دقیقا باید یادداشت شود. این دفتر جیبی را باید همواره، همراه خود داشته باشید و در هر فرصت مناسب (حتی زنگ‌های تفریح، در طی مسیر خانه و دبیرستان، درصف مترو یا اتوبوس و کوتاه‌ترین زمان‌ها) از آن استفاده کنید، آنها را مطالعه کنید و به‌خاطر بسپارید.
استفاده از نوارهای صوتی و تصویری و سی دی های آموزشی برای تقویت مکالمه و ترجمه دردرس‌های انگلیسی و عربی، امری الزامی و اجتناب‌ناپذیر است. همچنین، تهیه داستان‌ها و مطالب کوتاه به این دو زبان، قدرت یادگیری، درک مطلب و توانایی ترجمه را در شما افزایش می‌دهد. سخن گفتن با دوستان یا کسانی که اهل این زبان‌ها هستند و گوش دادن به اخبار و برنامه‌هایی که از طریق رادیوها و تلویزیون‌های ایران و جهان، به زبان عربی و انگلیسی پخش می‌شود نیز کمک شایانی به تسلط شما بر زبان‌های دیگر به ویژه برای کنکور زبان های خارجی خواهد کرد.
ج – برای به‌خاطر سپردن و درک مفاهیم زبان و ادبیات فارسی هم، بهترین کار، مطالعه مستمر کتب غیر‌درسی، داستان‌ها، اشعار زیبا، نشریات است. ضمنا، عادت دادن خود به نویسندگی، سبب لذت بردن بیشتر از آموخته‌ها و کاربرد مفید آنهاخواهد بود.
۴-یادگیری نمودارها، پاورقی‌ها، جداول و توضیحات زیر تصاویر هر درس:
الف – این موارد نیز باید با رنگ‌های چشمگیر و برجسته به وسیله ماژیک‌های مارکر جدا گردد. آوردن مطالب این گروه در دفتر خلاصه‌نویسی، دشوار و وقت‌گیر است و نیازی به این کار نیست. در زمان مطالعه برای امتحان یا تست‌زدن، کلیه مطالب یاد شده را از روی کتاب‌ها بخوانید و یاد بگیرید.
ب – لازم به ذکر است که در اغلب آزمون‌های سراسری، گاه تا یک‌سوم سوالات از این بخش‌های به ظاهر کم اهمیت می‌آیند. از نظر طراحان سوال و برنامه‌ریزان آزمون سراسری تمام مطالبی که در گروه بالا می‌گنجد به همراه دایره‌المعارف‌های پایان برخی کتاب‌ها و مطالبی که تحت عنوان مطالعه آزاد یا اختیاری می‌آید، جزو درس است و باید از آنها سوال طرح شود.